Arrese jauregia XVI. mendearen lehen erdian eraiki zen. Sarreran arku bakarra du, leiho txikiak eta eraikinari itxura sendoa ematen zioten garitoiak estalpean, Erdi Aroko defentsa dorreak gogorazten. Barrenkaleko fatxadan lau pisu ditu, baina baoen antolaketa guztiz aldatuta dago; izkinatan eta erdialdean garitoiak ikus ditzakegu, modernismoko dorretxeetan oso ohikoak ziren elementuak.

XVI. mendean, Errege Kontadore zen Marutegi berak egin zuen eraikin honen berreraikuntzak Bergarako arkitektura zibilean berriztapen garrantzitsuen sarrera suposatu zuen. Apainduren gustu finak eta materialen hautatze zainduak, XVI. mendeko berpizkundeko eredu bilakatzen dute eraikin eder hau.

Bergarako Erdi Aro guneko Artekale kalean dagoen XVI. mendeko Jauregi dotore hau Pedro Garcia de Aroztegiren enkarguz eraiki zen 1528. urtean. Aroztegi jauregiak harlanduzko fatxada ikusgarria du. Goiko bi pisuetan dekorazio gabeko lau bao arku eskartzanoekin aurkituko ditugu. Baina, dudarik gabe, Aroztegi jauregian erakargarriena sarrerako arku handia da, apur bat zorroztua eta dobela handiak dituena.

Egun ikusten dugun eraikin honek, hainbat berrikuntza jasan ditu. Gaur egun bost altuera baditu ere, jatorrizko egiturak, XVI. mendekoak, hiru solairu baino ez zituen: harlanduzko behe solairua, lehen solairua eta atikoa.

Reizabal edo Monzon dorrea bezala ere ezaguna den Olaso Dorrea XVI. mendeko kareharrizko eraikuntza sendoa da. Olaso dorrearen fatxadan hainbat moldaketa egin dira mendeetan zehar; besteak beste, baoak zabaldu eta berriz itxi, ibilgu eta galeriak gehitu eta gero kendu.

Ondartzatarren leinua da, ustez, Bergaran dagoen leinurik zaharrenetarikoa. Seniderik esanguratsuena izan zen On Andres Martinez de Ondartza Komendadorea XVI. mendean bizi izan zen eta 53 urtez erregearen administraziorako egin zuen lana, Fernando Katolikoaren agintaritzapean lehenengo eta ondoren Karlos V.rentzat. Honek eman zion bere abizenaren maiorazkoa eta 1536an, egun ikusten dugun jauregia eraiki zuen.

Barrenkale kalearen amaieran aurkituko dugu Egino-Mallea Jauregia. 1585. urte inguruan eraiki zen jauregia, Pedro Ibarra maisuaren lana da, nahiz eta lanak berak ez amaitu. Oin karratu planta du eta lau isurkiko teilatua. Fatxada nagusia plaza batean zabaltzen da eta bertan ederki asko ikusi eta ikasi ditzakegu Berpizkunde manieristaren ezaugarriak. Badirudi On Andres Egino Malleak eraikigarria zen lur guztia ez erabiltzea erabaki zuela, bere etxebizitzari presentzia handiagoa emateko helburuarekin.

Gabiria Dorrea.

Gabiria familiaren leinua XIII. mendean jaio zen, Lope García de Ozaeta jaunak orube berria erosi eta bere semeak Gabiria abizena hartu zuenean. Hala ere, maiorazkoa ez zen XVI. mendera arte sortu, eta XVII. mendean baieztatu zuen Felipe III.ak.

Artazubiaga Etxea

Bañez de Artazubiaga etxetzarra XVI. mendean eraiki zen, Arrasateko hirigune historikoaren erdi-erdian. Jatorrizko eraikinetik, Iturriotz kaleko fatxada nagusia baino ez da mantendu, nahikoa, jauregi hau garai batean Arrasaten zegoen jauregirik eder eta interesgarriena dela ikusteko.

1331. urtean, Alfontso XI.ak Leintz-Gatzagari hirigutuna eman zionean, orduko arauei jarraituz, hiribildua arresi batez inguratuta zegoen. Hiribilduak bost sarrera zituen eta gaur egun haietako lau mantentzen dira.

1374 eta 1493 urteak bitartean, Leintz-Gatzaga Oñatiko Kondearen menpe zegoen. Askatasuna heldu zenean, Leintz-Gatzagako leinurik garrantzitsuenetako batek, Elexaldetarrak, garai batean kondeak bere gaztelua zuen orubean eraiki zuen bere leinuaren etxebizitza.

Ibarraundi jauregia XV. mendearen amaieran eta XVI.aren hasieran eraiki zen Eskoriatzako Ibarraundi izeneko orubean, Deba ibaiaren ondoan. Bailarako leinu garrantzitsuenetariko baten odoleko zen Sancho López de Galartza Jauna eta haren emazte, Oñatiko Gebaratarren leinuko, Teresa Díaz de Ayalaren dorretxea izan zen hasiera batean.

XVI. mendean eraiki zen Otalora dorretxea Aretxabaletako Aozaratza elizatean dago, muino baten gainean, baserriek eta elizak osatzen duten auzunetik aldenduta. Gain batean dagoenez, eraikinak dituen bi bolumenak argi bereiz daitezke; batetik, etxea eta bestetik, dorrea.

XVI. mendean, Erdi Aroko antzinako hainbat leinuk garrantzitsuak izaten jarraitzen zuten eta, aldi berean, gizartean azaleratzen ari ziren familia ugari zeuden.

Errenazimenduko izaera tokiko eliteentzako eraiki ziren egoitzetan gauzatu zen. Bestalde, ekonomiari buruzko erabakiak hartzen zituzten zentroekin beti zeuden harremanetan eta, azkenik, eskualdeko hainbat biztanlek errege-idazkari, eskribau edo beste hainbat lanbide zituzten, baina ez zuten euren jaioterriarekiko harremana eteten. Dorreetako aldaketak dira garai berrien adierazgarri. Dorreak militar-izaera galtzen eta etxebizitza-izaera hartzen joango dira eta aldaketak izango dituzte egituran. Inguruan dauden dorretxe eta jauregiek aukera emango digute Ignaziotar Lurraldeko herri gehienetara joateko.